Met 36% van de totale export is de chemie, kunststoffen en life sciences de onbetwiste exportkampioen van België. Ondanks de coronacrisis en de bijhorende impact op de internationale handel is de sector meer dan ooit de sterkhouder van de exportgerichte Belgische economie. Toch heeft diezelfde coronacrisis de kaarten van de wereldwijde handel danig door elkaar geschud. Welke uitdagingen en opportuniteiten brengt dat met zich mee voor de chemie en life sciences industrie in België? En welke handelsstrategie is nodig opdat de sector duurzame groei en meer welvaart kan creëren?
In 2020 tekende de chemie-, kunststoffen- en life sciences industrie in België 131 miljard euro aan export op. Hoewel de uitvoer stagneerde (+ 0,1%) in een jaar dat geteisterd werd door corona en een verstoorde wereldhandel, verstevigde de sector zijn koppositie als exportkampioen met een aandeel van liefst 36% in de totale Belgische export. De groei situeerde zich hoofdzakelijk bij de farma.
“Ondanks die stagnatie in 2020 kende de chemie, kunststoffen en life sciences de voorbije jaren een sterke exportgroei. Zo is de uitvoer van de sector het voorbije decennium met bijna een kwart toegenomen”, zegt Barbara Veranneman, Director International Affairs bij essenscia.
Steunpilaar van het Belgische handelssaldo
Ook op het vlak van het handelssaldo heeft de sector de nodige veerkracht aan de dag gelegd en zijn robuustheid getoond. Doordat de sector veel meer uitvoert dan invoert, is het positieve handelssaldo van de chemie en life sciences in 2020 gestegen tot bijna 27 miljard euro. Dat is ruim 6 miljard euro meer dan het totale Belgische handelssaldo. De chemie-, kunststoffen- en life sciences industrie levert daarmee de belangrijkste bijdrage aan het handelsoverschot en de welvaart van België.
Aandeel van export buiten EU neemt toe
Twee derde van de uitvoer van de chemie, kunststoffen en life sciences ging vorig jaar naar zeven landen, met Duitsland als belangrijkste handelspartner. Opvallend is dat de export binnen de Europese Unie afnam, terwijl er een exportstijging was naar landen buiten de EU, met de Verenigde Staten en China op kop. De uitvoer naar die landen steeg in 2020 met respectievelijk 19% en 29%. De handelsrelaties van de sector worden dus steeds internationaler. Van alle EU-landen is België trouwens de nummer drie wat betreft de export van chemie, kunststoffen en farma.
Brexit maakt brokken
De brexit blijft echter een opdoffer voor de chemie- en farma-industrie. Sinds het brexitreferendum in 2016 is de handel met het Verenigd Koninkrijk met 26% afgenomen. Dankzij het handels- en samenwerkingsakkoord dat op de valreep werd afgesloten tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk is het horrorscenario van een ‘no deal’-brexit met bijhorende importheffingen vermeden. Toch kan de economische schade voor de sector moeilijk onderschat worden.
Internationale handelsakkoorden zijn ticket voor meer welvaart
De brexit heeft meer dan ooit het belang van het vrijhandelsprincipe aangetoond voor een exportgedreven sector als de chemie en life sciences. Maar liefst 80% van wat de sector in België produceert, wordt immers uitgevoerd. Een ambitieus en evenwichtig Europees handelsbeleid voeren, met name via het sluiten van handels- en investeringsverdragen, is essentieel voor de Belgische welvaart en voor de concurrentiekracht van bedrijven die hier gevestigd zijn.
“Daarom is het belangrijk dat de ratificatieprocedure van het handelsakkoord met de vier Mercosur-landen (Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay) op Europees niveau snel wordt opgestart. Dat akkoord heft namelijk de douanerechten op voor meer dan 90% van de chemie- en farma-export vanuit Europa. Momenteel gelden er importheffingen tot 14% voor farma- en tot 18% voor chemie-producten. Dit handelsakkoord zou een positief effect kunnen hebben op de sectorexport en bijhorende welvaartscreatie, want de sector is vandaag al goed voor 53% van de Belgische export naar die regio”, zegt Veranneman.
“De ervaring van de handelsovereenkomst tussen de EU en Canada, die in september 2017 voorlopig in werking trad, leert dat evenwichtige handelsverdragen positieve effecten hebben op onze economie. Met name de sterke stijging van Belgische export naar Canada, en in het bijzonder de export van chemie, kunststoffen en geneesmiddelen, getuigt daarvan. Zo is de uitvoer van de sector naar Canada tussen 2016 en 2019 met bijna 60% toegenomen. De lichte daling van de export in 2020 is hoogstwaarschijnlijk te wijten aan de impact van de coronapandemie.”
Wereldeconomie aan twee snelheden
Ondanks tekenen van economisch herstel zullen de gevolgen van de coronacrisis voor de globale economie en internationale logistiek nog lang voelbaar zijn. “Vraag en aanbod zijn momenteel volledig uit balans. Aan de ene kant is er een verhoogde vraag vanuit de opverende Aziatische economie. Aan de andere kant zijn er landen die geconfronteerd worden met opflakkeringen van het coronavirus en te kampen hebben met uiteenlopende productieproblemen”, verduidelijkt Veranneman.
“Daarbovenop zijn er omvangrijke transportproblemen door een nijpend tekort aan beschikbare zeecontainers, paletten en verpakkingsmateriaal. Die cocktail zorgt voor problematische vertragingen in internationale aanvoerketens, een schaarste aan essentiële grondstoffen en sterke prijsstijgingen.”
Europese handelsstrategie bepalend voor concurrentievermogen
Het is tegen de achtergrond van die economische context dat de Europese Unie begin dit jaar haar nieuwe handelsstrategie heeft bekendgemaakt. Met die herziening pleit de EU voor ‘een open, duurzaam en assertief handelsbeleid’ om de veerkracht en het concurrentievermogen van de Europese bedrijven te versterken.
Zo wil de Europese Unie erop toezien dat handelspartners zich houden aan internationaal geldende regels of aan gemaakte afspraken die opgenomen zijn in een bilaterale handelsovereenkomst. Tegelijkertijd heeft de EU initiatieven opgezet waarmee bedrijven zelf efficiënter gebruik kunnen maken van zulke handelsverdragen, zoals het Access2Markets-portaal. Die tool biedt informatie over de handelsakkoorden en helpt bedrijven om internationale markten te verkennen.
Ook de ambities van de Green Deal staan centraal in het Europese handelsbeleid. “Dat is een positieve evolutie maar mag niet leiden tot overmatig protectionisme. Door een veranderende geopolitieke context, de klimaatuitdaging en de impact van de coronacrisis duiken er wereldwijd steeds vaker tendensen van protectionisme op. Voor een sector als de chemie en life sciences, die 40% van haar export realiseert buiten de EU, is het echter belangrijk dat het Europese handelsbeleid het vrij verkeer van goederen onder alle omstandigheden mogelijk maakt. Ook in tijden van crisis. We hebben geleerd dat dit een noodzakelijke voorwaarde is om de aanvoer- en productieketens te kunnen garanderen en er voor te zorgen dat patiënten wereldwijd toegang hebben tot hun geneesmiddel of vaccin”, besluit Barbara Veranneman.
