Het belang van intellectuele eigendomsrechten (IER) neemt alsmaar toe. Om bedrijven te helpen een doelgerichte strategie te ontwikkelen en uit te voeren neemt de essenscia Octrooicel in een speciale artikelreeks de verschillende onderdelen en aspecten van IER onder de loep. In dit derde dossier bekijken we verschillende vormen van IER en hoe ze elkaar kunnen aanvullen.
In de eerste twee artikels uit deze reeks (Introductie en IER in de praktijk) hebben we gezien dat intellectuele-eigendomsrechten alleen waardevol zijn wanneer ze een economisch voordeel voor de eigenaar opleveren. In dit derde deel leert u de verschillende soorten intellectuele-eigendomsrechten kennen en hoe deze verschillende IER samen de waarde van een aangeboden product of dienst beïnvloeden. U krijgt ook inzicht in hoe u die waarde kunt optimaliseren in een IP-strategie.
De verschillende vormen van IER
We kunnen algemeen stellen dat IER rechten zijn die een bepaalde vorm van bescherming, veelal in de vorm van exclusiviteit, verlenen aan een individu of zijn verkrijger in rechte in ruil voor de creatieve activiteit van het individu. Op deze manier wordt innovatie gestimuleerd. Deze stimulatie gebeurt op verschillende domeinen via de verschillende vormen van IER. In onderstaande tabel zijn de voornaamste vormen van IER samengevat: octrooien, merken, tekeningen en modellen, auteursrechten en bedrijfsgeheimen.
Uit bovenstaande tabel blijkt dat er een zekere overlap is tussen de verschillende vormen van IER en dat een bepaalde innovatie of creatie in aanmerking kan komen voor bescherming via verschillende vormen van IER. Zo kan in bepaalde gevallen een logo bijvoorbeeld beschermd worden door zowel auteursrecht, tekeningen en modellenrecht. Een logo kan ook beschermd worden onder het merkenrecht wanneer het logo gebruikt wordt om handel te drijven. Echter, elk van deze vormen van IER heeft zijn eigen specifieke kenmerken en daarmee gepaard gaande voor-en nadelen.
Samenspel tussen de vormen van IER
Auteursrecht
Voordeel
Een auteursrecht is gratis en heeft een erg lange levensduur.
Nadeel
Bij een inbreuk moet bewezen worden dat er sprake is van kopiëren.
De beschermingsomvang is meestal ook beperkt, d.w.z. dat wanneer er voldoende verschillen zijn tussen het beschermde onderwerp en de vermeende kopie, er geen inbreuk is.
Deze nadelen kunnen opgevangen worden via een tekeningen en modellenrechtregistratie.
Tekeningen en modellenrecht
Voordeel
In geval van inbreuk moet niet worden bewezen dat de inbreukmaker gekopieerd heeft. Bovendien wordt ook een onafhankelijke ontwikkeling (i.e. een ontwikkeling van hetzelfde of iets heel gelijkaardig zonder het origineel gezien te hebben) als een inbreuk beschouwd. De verschillen tussen het beschermde model en het vermeende inbreuk makende model zullen veelal groter moeten zijn om een inbreuk te vermijden (= grotere beschermingsomvang).
Nadeel
Modellenrecht is registratieplichtig en er zijn dan ook kosten mee verbonden, die weliswaar gering zijn.
Wanneer het logo gebruikt wordt voor het drijven van handel zal dit met de tijd het vereiste onderscheidend vermogen ontwikkelen. Dit wil zeggen dat het logo op zich in staat zal zijn om naar de bron van het aangeboden product of dienst te verwijzen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het Nike logo. Aldus fungeren zowel auteursrecht als modellenrecht in tussentijd als bescherming van het logo waarna merkenrecht op een later tijdstip het logo zal beschermen. Op deze manier versterken de verschillende vormen van IER elkaar. Ze bieden een optimale bescherming voor een creatie en maximaliseren het economische effect ervan over de tijd.
Anderzijds staan de vormen van IER soms in competitie met elkaar en moet er een keuze gemaakt worden. Wanneer er bijvoorbeeld een nieuwe productiemethode is ontwikkeld, kan men deze via een bedrijfsgeheim beschermen of via een octrooi. In het laatste geval zal er een aanvraag moeten ingediend worden.
Na 18 maanden vanaf de indiening zal er een publicatie plaatsvinden en gaat de vereiste geheimhouding verloren. Op dat moment zal de bescherming via het bedrijfsgeheim vervallen. Een keuze dringt zich dan op. Hiervoor verwijzen we naar het artikel “Bedrijfsgeheim versus octrooi-aanvraag. Hoe de keuze maken?”, waar meer in detail wordt ingegaan op welke overwegingen men dient te maken bij deze keuze. Een bedrijfsgeheim en het octrooirecht kunnen ook gecombineerd worden in het kader van een innovatie waarbij bepaalde aspecten van de innovatie geheim worden gehouden en andere via octrooirecht worden beschermd.
Bijdrage van de vormen van IER in de productwaarde over de tijd
De algemene eigenschap van IER is anderen te verbieden om het door IER beschermde voorwerp te gebruiken. Hierdoor kunnen IER beschouwd worden als een risicomitigerend middel om de omzet en winst gemaakt via het beschermde product of dienst te beschermen. Omwille van de eigenheid van elk van de verschillende vormen van IER zal het belang of effect van een bepaalde vorm met de tijd evolueren. Dat tijdsprofiel zal er voor elk van de verschillende IER anders uitzien zoals uit bovenstaande tabel kan worden afgeleid.
Een aangeboden product of dienst zal veelal via meerdere IER beschermd zijn. Zo zal men meestal elk van de boven besproken vormen van IER terugvinden in het aangeboden product en/of zijn productie. Elk van deze IER zullen op een bepaald tijdstip in de levenscyclus van het beschermde product een zekere bijdrage leveren in het tot stand komen van omzet en winst van dit product.
Deze bijdrage zal voor elk van de verschillende vormen van IER fluctueren met de tijd afhankelijk van zijn tijdsprofiel en het belang dat het beschermde aspect inneemt in het realiseren van omzet en winst. In onderstaande figuur 1 wordt dit schematisch geïllustreerd voor octrooien (rode curve), merken (blauwe curve) en bedrijfsgeheimen (groene curve).
Figuur 1 illustreert dat de knowhow die in het eerste gedeelte van de cyclus van een product wordt ontwikkeld onmiddellijk beschermd is via bedrijfsgeheimen (groene curve), en wanneer er octrooien worden aangevraagd ook via octrooien. Wanneer het product gelanceerd is en er een merkenbescherming is aangevraagd, zal door de marketinginvestering de bijdrage van de merkenbescherming in de totale waarde van het product over de tijd stijgen. Er kan verder worden aangenomen dat de waarde van de bedrijfsgeheimen zal afnemen in de tijd omdat de technologie voortschrijdt en de concurrentie waarschijnlijk ook tot gelijkaardige inzichten en knowhow zal komen over de tijd.
Na maximaal 20 jaar (eventueel 25 jaar in het geval van medicijnen) loopt de octrooibescherming af. Omdat de concurrentie pas na afloop van octrooien actief kan beginnen worden, kan men aannemen dat er nog een uitlopend effect van de octrooibescherming is zelfs na afloop van de octrooien. Dit hangt sterk af van de aard van de industrie. Uit de figuur is ook duidelijk dat de initiële bescherming via octrooien en bedrijfsgeheimen gebruikt kan worden om naambekendheid op te bouwen zodat men later via merkenbescherming van de productnaam, nog steeds een premium in de markt kan genieten.
Een mooi voorbeeld uit de praktijk zijn de Post-it® plakbriefjes van 3M Co. De speciale lijm die er voor zorgt dat de briefjes blijven plakken aan bijvoorbeeld een blad papier, doch ook weer gemakkelijk zonder residue en schade aan het papier kunnen worden verwijderd, werd in de jaren zeventig ontwikkeld. Er werden octrooien aangevraagd en verkregen voor de lijm, andere aspecten van de plakbriefjes en gelijkaardige producten in het gamma. Intussen zijn die octrooien verlopen maar gedurende de tijd dat die octrooibescherming liep, kon het merk Post-it® worden opgebouwd. Samen met bedrijfsgeheimen in de productie, die een rol spelen bij de kwaliteit, vormt het merk nog steeds een belangrijke vorm van bescherming voor de winst en het marktaandeel dat 3M Co. geniet met de plakbriefjes.
Interessant in dit voorbeeld is dat 3M Co. het merk indiende niet alleen voor fysieke producten maar ook voor software. Dezelfde gebruikservaring die de fysieke plakbriefjes brachten voor de klant, werd later via een softwareproduct gelanceerd in de computeromgeving. Via het Post-it® merk bracht 3M Co. op die manier een innovatie die met een lijmontwikkeling begon in een totaal andere context. Dit samenspel van de verschillende vormen van IER is een belangrijk onderdeel en aspect van een effectieve IE-strategie om de omzet en winst van een product te optimalizeren doorheen zijn levenscyclus.
Effectiviteit van een IE-strategie
Een effectieve IE-strategie is er een die gestuurd is door de bedrijfsstrategie en deze ondersteunt. Dat betekent ook dat naarmate de bedrijfsstrategie aangepast of veranderd wordt, de IE-strategie daar ook opnieuw op moeten worden afgestemd. Net als de bedrijfsstrategie is ook de IE-strategie een dynamisch proces. Bovendien is ook het intellectuele eigendomslandschap in continue verandering. Een effectieve IE-strategie is erop gericht om maximaal bij te dragen tot waardecreatie en dit aan een minimale kost.
Om dit doel te bereiken is het nuttig om te vertrekken van het principe dat elk IER een verzekering is tegen verlies van omzet en/of winst waarvoor er dus net als bij een gewone verzekering een premie dient betaald te worden. Die premie is de kost voor het verkrijgen en behouden van een bepaald IER. Het komt er dus op aan een zo gericht (juiste keuze van het type IER) en uitgebreid mogelijke (beschermingsomvang van het IER) “verzekering” te bekomen tegen de laagst mogelijke “premie”. Net als bij een gewone verzekering moet vermeden worden dat het aantal verzekeringen zich opstapelt zonder dat het risico wezenlijk effectiever of beter wordt afgedekt.
Dit principe vormt dan ook een belangrijk uitgangspunt bij het bouwen en uitvoeren van een IE-strategie en in het bijzonder bij het bouwen en beheren van IER. Dit wordt ook geïllustreerd door het samenspel over de tijd van verschillende IER (zie supra).
In de volgende delen van deze artikelreeks zullen we het bouwen van een IE-strategie behandelen waarbij we meermaals zullen teruggrijpen naar het “verzekeringsprincipe” van IER.
