De hele wereld kijkt verlangend uit naar een werkzaam vaccin tegen Covid-19. Die mondiale zoektocht naar een coronavaccin draagt duidelijk een Belgische stempel. Heel wat Belgen en farmabedrijven die al jaren in ons land vaccins en geneesmiddelen ontwikkelen én produceren, staan in de frontlinie van het internationale onderzoek. België zal waarschijnlijk ook een sleutelrol spelen in zowel de klinische testen als de uiteindelijke fabricage van een toekomstig vaccin.
Wereldwijd wordt koortsachtig gewerkt aan meer dan honderd potentiële vaccins tegen het coronavirus, waarvan sommige zich al in een stadium van preklinische testen bevinden. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hoopt in de loop van volgend jaar over een werkzaam vaccin te beschikken. Niet alleen de ontwikkeling moet in een recordtempo gebeuren, ook de industriële productie van miljarden dosissen is een ongeziene uitdaging. Dat alles in de wetenschap dat in de meeste gevallen 9 op de 10 vaccins uiteindelijk afvallen.
België produceert hoogste aantal vaccins per inwoner
De Belgische farma- en biotechsector speelt op internationaal vlak een cruciale rol in deze levensbelangrijke race voor de volksgezondheid om een 100% veilig en doeltreffend vaccin te vinden. De reden ligt voor de hand. Ons land beschikt over een zeer grote expertise in vaccinontwikkeling en -productie met tal van belangrijke onderzoekscentra en toonaangevende productievestigingen. Nergens ter wereld worden er per inwoner zoveel vaccins gemaakt als bij ons.
Janssen Pharmaceutica, dat deel uitmaakt van het Amerikaanse Johnson & Johnson (J&J), begon al in januari met doelgericht onderzoek en ontwikkelde een kandidaat-COVID-19-vaccin dat het al vanaf juli – 2 maanden sneller dan initieel gepland – wil beginnen testen op mensen in België en de Verenigde Staten. Het bedrijf gebruikt hiervoor een technologieplatform dat eerder succesvol bleek bij het ontwikkelen en testen van vaccins voor onder meer ebola, zika en hiv.
Johnson & Johnson hoopt begin 2021 over een kant-en-klaar vaccin te beschikken en streeft naar een wereldwijde productie van 1 miljard dosissen. Met Paul Stoffels als Chief Scientific Officer van J&J, en Johan Van Hoof, wereldwijd hoofd vaccins bij Janssen Pharmaceutica, spelen twee Belgen een hoofdrol in dit innovatieverhaal.
Twee andere bedrijven met een decennialange sterke aanwezigheid in België, GSK en Sanofi, hebben de handen in elkaar geslagen en combineren hun technologische expertise om een coronavaccin te ontwikkelen en te produceren. Hiermee bundelen twee van ’s werelds grootste vaccinbedrijven de krachten om in de loop van 2021 een getest en goedgekeurd vaccin klaar te hebben.
Sanofi gebruikt een antigen, een stukje virus dat wordt ingebracht om een immuunreactie op te wekken, en DNA-technologie. GlaxoSmithKline (GSK) voegt hieraan een zogenaamd adjuvant toe om de immuunrespons te versterken. Dit maakt het mogelijk om de hoeveelheid werkzaam antigen per dosis te verminderen. Hierdoor kunnen meer dosissen worden geproduceerd, zodat meer mensen beschermd worden.
Waals-Brabant heeft het grootste industrieel vaccinnetwerk ter wereld
België, en meer bepaald Waals-Brabant, is het kloppend hart van de wereldwijde vaccindivisie van GSK, met meer dan 9.000 medewerkers op drie belangrijke sites in Gembloux, Waver en Rixensart, waar een belangrijk deel van het onderzoek naar het coronavaccin gebeurt. Samen vormt dit het belangrijkste industrieel vaccinnetwerk ter wereld met zowat 2.000 vaccinonderzoekers en een dagelijkse productie van meer dan 2 miljoen vaccindosissen. Ook bij GSK is een Belg, Emmanuel Hanon, wereldwijd verantwoordelijk voor de vaccinontwikkeling.
België is het kloppend hart van de wereldwijde vaccindivisie van GSK, met meer dan 9.000 medewerkers verspreid over drie vestigingen in Waals-Brabant.
Sanofi telt bijna 1.000 medewerkers in België en investeerde in 2016 liefst 300 miljoen euro in de uitbreiding van z’n productiesite in Geel, goed voor 150 nieuwe jobs. Flanders Investment & Trade (FIT) bekroonde deze investering met de Foreign Investment Trophy 2017. De voorbije 15 jaar investeerde Sanofi al 900 miljoen euro om van Geel een vooruitstrevend Center of Excellence te maken voor de biotechnologische productie van therapieën voor de behandeling van zeldzame ziektes.
En wat als het toekomstig coronavaccin nu eens in België zou gemaakt worden?
Het internationale farmabedrijf Pfizer heeft de vestiging in Puurs uitgekozen als een van de mogelijke productiecentra voor een potentieel COVID-19-vaccin dat het bedrijf aan het ontwikkelen is in samenwerking met het Duitse BioNTech. Hun gezamenlijke onderzoeksprogramma omvat vier kandidaat-vaccins die tegelijk getest en geëvalueerd worden om het veiligste en meest effectieve vaccin te identificeren. Bij Pfizer in Puurs werken bijna 3.000 mensen. Met zo’n 400 miljoen vaccins per jaar is het een van de grootste productie-eenheden ter wereld.
De productie- en verpakkingssite van Pfizer in Puurs
Ook het Luikse Kaneka Eurogentec is aardig op weg om een voorname rol te spelen in de productie van coronavaccins. Het biofarmabedrijf is wereldleider voor de grootschalige productie van plasmide-DNA. Begin juni wordt een nieuwe productie-eenheid geïnspecteerd en in gebruik genomen waardoor 1 miljoen vaccindosissen per batch gemaakt kunnen worden. Dat is een wereldprimeur.
Als er ooit een DNA-vaccin komt tegen SARS-CoV-2 is de kans daarom bijzonder groot dat de productie hiervan ook in Luik zal plaatsvinden. Sinds vorig jaar is Eurogentec eveneens begonnen met de productie van mRNA of messenger RNA. Er is intussen een contract afgesloten om in opdracht van een farmabedrijf al in juli te starten met de eerste productie van een mRNA-vaccin voor de uitvoering van klinische testen.
Novasep zal voor Europa op zijn site in Seneffe het actieve bestanddeel produceren van het toekomstige coronavaccin van farmabedrijf AstraZeneca dat momenteel ontwikkeld wordt door Oxford University. Het is een van de kandidaat-vaccins waarvan de ontwikkeling al het verst gevorderd is met een mogelijke beschikbaarheid al vanaf dit najaar. Novasep is Europees leider in de productie van virale vectoren en opende in 2018 een nieuwe productie-eenheid op zijn site in Seneffe.
Op het Wetenschapspark in het Antwerpse Niel werkt het biotechbedrijf eTheRNA, een spin-off van de VUB, sinds maart met een internationaal consortium van Noord-Amerikaanse, Europese en op termijn mogelijk ook Chinese partners aan een coronavaccin. Het jonge bedrijf, opgericht in 2013, is gespecialiseerd in immuuntherapieën voor de behandeling van kanker en infectieziekten. Daarbij worden de afweercellen van het eigen immuunsysteem getriggerd om kwaadaardige cellen op te sporen en aan te vallen. Deze veelbelovende technologie zou potentieel ook effectief kunnen zijn om virusaanvallen af te slaan.
De Belgische connectie van de Bill & Melinda Gates Foundation
Het Waalse biotechbedrijf Univercells, met de Bill & Melinda Gates Foundation als investeerder, heeft een strategische samenwerking afgesloten met de Italiaanse sectorgenoot ReiThera en het Duitse LEUKOCARE. Binnen dit Europees consortium willen ze samen een COVID-19-vaccin ontwikkelen en op grote schaal produceren door gebruik te maken van de nieuwste productietechnologie voor vaccins die Univercells recent ontwikkeld heeft. De ambitie is om deze zomer met klinische testen te beginnen om snel daarna met de productie te starten.
Ook Novartis investeert samen met de Bill & Melinda Gates Foundation om de ontwikkeling van de COVID-19 Therapeutics Accelerator te ondersteunen. Het bedrijf is ook partner in het Innovative Medicines Initiative (IMI). Allebei zijn het sectoroverschrijdende samenwerkingsverbanden die farmabedrijven en academische instellingen samenbrengen in onderzoeksprogramma’s om de meest veelbelovende moleculen in de strijd tegen COVID-19 versneld te detecteren. Novartis is stevig verankerd in België met meer dan 2.000 medewerkers in Vilvoorde, Brussel en de Alcon-productiesite in Puurs.
Labo-onderzoek bij biofarmabedrijf UCB.
Het Belgische biofarmabedrijf UCB werkt op zijn beurt samen met enkele van de meest gerenommeerde onderzoekscentra in de wereld, zoals de universiteit van Oxford en het Seattle Structural Genomics Center for Infectious Disease. Het doel? De specificaties van het SARS-CoV-2-virus gedetailleerd in kaart brengen om zo de ontwikkeling van vaccins en behandelingen tegen COVID-19 te bespoedigen. Daarnaast onderzoekt UCB, samen met ziekenhuizen en kennisinstellingen, of bepaalde bestaande therapieën mogelijk effectief zouden kunnen zijn voor de behandeling van besmette patiënten.
Op die piste werkt ook het Luikse biotechbedrijf Mithra dat vorig jaar de essenscia Innovation Award won met Estelle, de anticonceptiepil van de nieuwste generatie op basis van het vrouwelijke hormoon estetrol (E4). Mithra lanceert nu een opmerkelijk onderzoek om de potentiële positieve effecten van dit natuurlijke oestrogeen – dat tijdens de zwangerschap in grote hoeveelheden wordt geproduceerd in de lever van de menselijke foetus – na te gaan voor de handeling van COVID-19. Tijdens de eerdere SARS-epidemie is al gebleken dat estetrol een beschermende rol kan spelen bij coronavirussen.
Klinische testen zijn een Belgische troef
De Belg Jean Stéphenne, ruim 20 jaar CEO van de Belgische tak van GSK, is vandaag voorzitter van het Duitse bedrijf CureVac, dat eveneens een coronavaccin aan het ontwikkelen is. Het is de bedoeling dat de klinische testen daarvoor al in juni in België zouden starten. Ons land was al Europees koploper in klinische testen, maar sinds kort maakt een noodprocedure de goedkeuring van klinische testen in het kader van COVID-19 mogelijk in amper 2 tot 3 dagen terwijl dat proces vroeger weken of maanden in beslag kon nemen.
Vanzelfsprekend is dit slechts een beknopt overzicht en dragen nog heel wat andere farma- en biotechbedrijven in België hun steentje bij in de zoektocht naar een vaccin. Maar ook een Belgisch chemiebedrijf als Solvay levert verschillende actieve ingrediënten voor de ontwikkeling van testen en vaccins tegen COVID-19.
Uniek ecosysteem dankzij samenwerking
De Belgische expertise in de ontwikkeling van vaccins en geneesmiddelen steunt ook op de goede samenwerking tussen industrie en de academische wereld. Zo sleutelen wetenschappers en virologen aan het VIB (Vlaams Instituut voor Biotechnologie) en de vele universiteiten in ons land mee aan effectieve coronabehandelingen. Het Leuvense Rega Instituut test in opdracht van de Bill & Melinda Gates Foundation 15.000 actieve bestanddelen van bestaande geneesmiddelen, of van geneesmiddelen in ontwikkeling, op hun werkzaamheid tegen SARS-CoV-2.
Het is daarom niet verwonderlijk dat Belgische experten ook op internationaal vlak een hoofdrol vertolken. Viroloog Peter Piot, wereldvermaard voor zijn onderzoek naar ebola en aids, is aangeduid als speciaal adviseur van Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Hij zal de ontwikkeling en de uitrol van een coronavaccin en -behandelingen ondersteunen en coördineren. Luc De Bruyne, oud-CEO van GSK Vaccines, is strategische adviseur bij CEPI (Coalition for Epidemic Preparedness Innovations), in 2017 opgericht in de marge van het World Economic Forum in Davos. Deze organisatie co-financiert al negen kandidaat-vaccins tegen COVID-19 en investeert ook in de uitbouw van extra productiecapaciteit.
Het unieke Belgische ecosysteem dat enerzijds baanbrekend onderzoek combineert met een industrieel productieplatform van wereldklasse en dat anderzijds sterke samenwerkingsverbanden opzet tussen farma- en biotechbedrijven – van start-ups tot internationale spelers – universiteiten, ziekenhuizen, overheidsinstellingen en onderzoekscentra – bewijst tijdens de coronacrisis opnieuw z’n grote maatschappelijke meerwaarde.
Daarom is het een bijzonder goede zaak dat de Belgische federale regering 20 miljoen euro investeert in gespecialiseerde infrastructuur en immunologische laboratoria voor zogeheten ‘human challenge’-onderzoek aan de Universiteit Antwerpen (UA) en de Université Libre de Bruxelles (ULB). Dit is een techniek die een sleutelrol speelt om vaccins sneller te ontwikkelen en te testen door gezonde proefpersonen volgens de strengste veiligheidsnormen bloot te stellen aan een verzwakte versie van een bepaalde ziekteverwekker. Het gaat om een project dat uniek is in Europa, wat een bijkomende troef kan zijn voor de onderzoeksactiviteiten van de vele farma- en biotechbedrijven in ons land.
“Silicon Valley ligt in Californië. Maar Vaccine Valley ligt ontegensprekelijk in België.”
Tineke Van hooland, adjunct secretaris-generaal van biofarmafederatie bio.be/essenscia: “Silicon Valley ligt in Californië. Maar Vaccine Valley ligt ontegensprekelijk in België. Dat is vandaag meer dan ooit duidelijk. Het is hoopgevend om te zien hoe duizenden medewerkers van vele farma- en biotechbedrijven zich dag en nacht inzetten om een vaccin te vinden en een antwoord te bieden op deze wereldwijde crisis. Ook de beslissing van de federale regering om te investeren in een soort ‘vaccinopolis’ op Belgisch grondgebied kunnen we alleen maar toejuichen. Dit is topinfrastructuur waarmee we onze koppositie in Europa verstevigen zodat we op een snelle en efficiënte manier de beste en meest veilige vaccins kunnen selecteren om pandemieën zoals COVID-19 de baas te kunnen.”
Dit artikel is gebaseerd op persberichten en persartikels van de betrokken ondernemingen en organisaties.
